Ukraina,
Biển Đông… Thế giới loạn lạc, vắng bóng cảnh sát quốc tế
Thụy My - RFI
Đăng ngày: 19/05/2024 - 00:32
https://www.rfi.fr/vi/%C4%91i%E1%BB%83m-b%C3%A1o/20240518-ukraina-bi%E1%BB%83n-%C4%91%C3%B4ng-th%E1%BA%BF-gi%E1%BB%9Bi-lo%E1%BA%A1n-l%E1%BA%A1c-v%E1%BA%AFng-b%C3%B3ng-c%E1%BA%A3nh-s%C3%A1t-qu%E1%BB%91c-t%E1%BA%BF
Nằm gần biên giới Nga và thiếu vũ khí phòng không, Kharkiv
đang chịu áp lực nặng nề trong đợt tấn công mới của Matxcơva – phóng sự của Le
Point mô tả. Courrier International cho rằng thế giới
bắt đầu chia rẽ kể từ cuộc xâm lăng Ukraina, trật tự quốc tế từ sau Đệ nhị Thế
chiến đang lung lay. Bóng ma nguyên tử khiến chiến thắng ngỡ trong tầm tay
Ukraina phải lùi xa, nhưng nếu dùng đến, sẽ là hồi kết cho Putin, theo L’Express.
https://s.rfi.fr/media/display/00308c86-1566-11ef-a8fb-005056a97e36/w:980/p:16x9/kharkov_24.webp
Cảnh sát giúp dân làng Vovtchansk di tản về Kharkiv vì Nga
oanh kích dữ dội, ngày 17/05/2024. REUTERS - Vyacheslav Madiyevskyy
Ngoại
trừ Le Nouvel Obs dành trang bìa cho thủ lãnh trẻ tuổi của đảng
cực hữu Pháp, chạy tít « Chiếc bẫy Bardella », tình
hình thế giới bất ổn là mối quan tâm chính của các tuần báo khác kỳ này. Courrier
International nhận định « Phương Tây đối mặt với phần còn
lại của thế giới ». The Economist đặt vấn đề « Liệu
nước Mỹ có đứng trước thách thức độc tài ? ». Hồ sơ của L’Express nói
về « Quân đội Pháp, những kịch bản chiến tranh ». Le
Point chọn ảnh trang bìa là tổng thống Ukraina với dòng tít « Putin
tiến lên, châu Âu chao đảo : giờ định mệnh ».
Đạo diễn
trẻ Việt Nam trước lưỡi kéo kiểm duyệt
Liên
quan đến Việt Nam trên lãnh vực văn hóa, Le Monde số cuối tuần
nói về « Các nhà điện ảnh Việt Nam, giữa sự táo bạo và kiểm duyệt ». Chẳng
hạn như Trương Minh Quý đang có bộ phim dự thi ở Liên hoan điện ảnh Cannes, đại
diện cho một thế hệ đạo diễn mới đang nổi lên.
« Việt
và Nam » là
bộ phim dài thứ ba của đạo diễn 34 tuổi, được chọn vào danh sách « Un
certain regard » (Nhãn quan độc đáo) của Festival Cannes lần thứ 77. Cục
Điện Ảnh nhận định : « Tên và nội dung phim, ý tưởng và chủ đề
cho thấy một cái nhìn đen tối, không lối thoát và tiêu cực đối với đất nước và
con người Việt Nam », nên cấm chiếu trong nước cũng như ở ngoại
quốc. Tuy vậy « Việt và Nam » vẫn được dự thi với quốc tịch
Philippines, sẽ được trình chiếu ngày 22/05 tại Cannes.
Hai
nhân vật Việt và Nam trong phim là người đồng tính, nhưng dường như không phải
là lý do để cấm vì không còn là cấm kỵ. Các nhà kiểm duyệt có lẽ dị ứng với chi
tiết một cựu chiến binh thú nhận một tội ác, một gia đình nhờ đến nhà ngoại cảm
để tìm hài cốt bộ đội mất tích…Chế độ không đùa với những nguyên tắc Mác-Lênin
(giai cấp công nhân, vô thần…). Tên phim cũng đụng chạm đến quốc hiệu. Đạo diễn
nói : « Với những nhà điện ảnh khác cùng thế hệ, chúng tôi muốn
làm những phim có ý nghĩa, và cảm thấy có nghĩa vụ nói về lịch sử ».
Trương
Minh Quý nằm trong số các đạo diễn 25-35 tuổi đang gây khó chịu cho lưỡi kéo kiểm
duyệt, qua các cảnh tình dục, bạo lực, và cả việc đặt lại vấn đề về lịch sử phức
tạp của đất nước với những vết thương vẫn chưa lành. Vết thương của một đất nước
đấu tranh chống kẻ thù bên ngoài suốt một thời gian dài (Pháp, Mỹ, Trung Quốc…)
và cả nội chiến Bắc-Nam, những câu chuyện bịa đặt xen lẫn với ký ức cá nhân và
gia đình.
Những
bộ phim độc lập của họ thường được chú ý trong các Liên hoan phim nước
ngoài. « Cu Li không bao giờ khóc » của Phạm Ngọc
Lân được giải Phim đầu tay xuất sắc nhất ở Berlin tháng 2/2024, « Bên
trong vỏ kén vàng » của Phạm Thiên Ân giải Caméra vàng ở Cannes
năm 2023. Hồi năm 2010, « Bi, đừng sợ ! » của Phan
Đăng Di làm phim Việt Nam đầu tiên được chọn tranh giải ở Cannes và được tặng
giải ở một số Liên hoan khác.
Kharkiv :
Vội vã di tản dưới mưa bom
Tại
Ukraina, đặc phái viên Le Point, Boris Mabillard có mặt ở tuyến đầu
khi Vladimir Putin tung quân sang Kharkiv, mở ra một mặt trận mới. Tổng thống
Volodymyr Zelensky kêu gọi giúp đỡ, nhưng liệu có ai lắng nghe hay không, tuy
châu Âu đang trong giờ phút quyết định.
Phóng
viên Pháp mô tả cảnh di tản của dân làng Voltchansk. Một bà cụ lỉnh kỉnh những
túi xách, trên tay cầm hai hộp carton đựng đồ quý giá : một bên là những
chú gà con, bên kia là mấy con mèo con, sau khi đau lòng bỏ lại căn nhà và lũ
chó. Vài người hàng xóm vội vã đến chào từ biệt, vì không thể đứng lâu giữa đường
dưới cặp mắt cú vọ của drone địch. Bỗng chốc có tiếng máy bay, mọi người sợ hãi
nhìn lên trời - một quả bom lượn KAB đang còn cách khoảng 30 mét. Tất cả nằm rạp
xuống đất kể cả bà già, tay vẫn không rời đám gà con. Sức ép cách đó 200 mét rất
lớn, nhưng nhờ một bức tường bảo vệ, không ai bị thương.
Từ
khi Nga tung ra đợt tấn công mới vào Kharkiv vào lúc 4 giờ rưỡi sáng ngày
10/05, hàng loạt bom ập xuống khu vực biên giới này, từ bom lượn đến rốc-kết
BM-21 Grad. Quân Nga tiến vào lãnh thổ Ukraina với xe tăng, thiết giáp và bộ
binh, các drone địch giám sát thường trực xa lộ. Không có thiết bị gây nhiễu
drone, sử dụng con đường vô cùng nguy hiểm. Trên xa lộ từ Kharkiv về hướng Nga,
chạy qua Ruska Lozova, xe cộ liên tục lao nhanh, ngay cả những khẩu đại bác
Howitzer cũng phi như tên bắn. Tại một bãi đậu xe, một viên chỉ huy trao đổi với
các sĩ quan từ các đơn vị khác đến chi viện khẩn cấp, mà nhà báo không có quyền
nêu tên.
Thiếu
phòng không, Ukraina chịu sức ép nặng nề
Quân
Nga liên tục tràn vào, đẩy lui được đợt này thì lại đến đợt khác như những con
thiêu thân. Những ngôi làng bị chiếm đóng rồi được giải phóng năm 2022, có nguy
cơ bị chiếm trở lại. Bộ Tổng tham mưu Ukraina nhìn nhận khó khăn nhưng vẫn trụ
được. Ihor Terekhov, thị trưởng Kharkiv từ một địa điểm bí mật tố cáo Matxcơva
thường xuyên nhắm vào thường dân. Bản thân ông phải thay đổi nơi trú ẩn nhiều lần
trong tuần.
Kharkiv
chịu đựng nhiều hỏa tiễn hơn Kiev, vì gần biên giới, hỏa tiễn siêu thanh chỉ mất
một phút để đến nơi. Vả lại Kharkiv chỉ có mỗi một hệ thống Patriot cùng chia sẻ
với một thành phố miền đông. Những vũ khí chi viện sớm nhất vào cuối tháng Năm
mới đến nơi, đa số sẽ đến trong mùa hè. Tổng cộng trên 50.000 quân Nga đươc huy
động. Tuy nhiên theo tình báo quân đội Ukraina, cần đến 250.000 quân để kiểm
soát được một thành phố lớn như Kharkiv, còn theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh
(ISW) phải đến 300.000 lính.
Thống
đốc Oleh Synehoubov nhận định, cư dân Kharkiv đa số là người nói tiếng Nga,
Vladimir Putin tưởng rằng lính Nga sẽ được tưng bừng đón tiếp nhưng ngược lại,
người dân tổ chức kháng chiến. Cay cú, nhà độc tài nay muốn trả thù. Thay thế bộ
trưởng quốc phòng Serguei Choigu bằng nhà kinh tế Andrei Belooussov, Kremlin muốn
đối đầu lâu dài với phương Tây.
Tối
thứ Ba, chuyến tàu đêm đưa tới Kiev một người khách quan trọng : ngoại trưởng
Mỹ Antony Blinken. Ông hứa với tổng thống Zelensky là những vũ khí mới « đang
trên đường đến ». Còn châu Âu ? Emmanuel Macron đã cố gắng cảnh báo
« Châu Âu của chúng ta có thể tiêu vong ». Nhưng Le
Point lưu ý là đã từ lâu tổng thống Pháp không lên chuyến tàu đêm thăm
Kiev, chuyến đi gần nhất là tháng 6/2022 cách đây gần hai năm.
Bao
giờ Kiev được dùng vũ khí phương Tây tấn công lãnh thổ Nga ?
Le
Figaro cuối
tuần nhận thấy « Dưới áp lực ở Kharkiv, quân đội Ukraina muốn tấn
công sang lãnh thổ Nga ». Đêm thứ Năm rạng sáng thứ Sáu, Kiev
tung ra một loạt drone về phía Crimée và các vùng Krasnodar, Belgorod của Nga.
Đô
đốc Rob Bauer, chủ tịch ủy ban quân sự của NATO trong cuộc họp hôm thứ Năm tại
Bruxelles nhận xét : « Đối với đồng minh, một tuần lễ là một
tuần lễ. Nhưng ở Ukraina, một tuần trôi qua có nghĩa là một người mẹ, một người
cha, một đứa trẻ hay một người bạn đã mất đi vĩnh viễn ». Tình
hình xấu đi ở Kharkiv, sau một tuần quân Nga đã hủy diệt toàn bộ làng
Vovtchansk bằng xe tăng và đạn pháo, chiếm được 250 kilomet vuông. Nhưng tướng
Mỹ Christopher Cavoli cho rằng Nga không có khả năng làm một cú đột phá chiến
lược. Tổng tham mưu trưởng Ukraina, tướng Syrsky cho biết đang chuẩn bị bảo vệ
Sumy. Song song đó, Kiev tìm cách đánh vào hậu phương Nga, kể cả cơ sở hạ tầng
năng lượng.
Cho
đến nay, Ukraina chỉ sử dụng drone của mình hay dùng đặc nhiệm đến tấn công
sang bên kia biên giới, nhưng khả năng dùng vũ khí phương Tây có hy vọng sắp được
giải tỏa. Lằn ranh đỏ của Washington xem chừng có thể xóa nhòa, khi ngoại trưởng
Blinken đã lấp lửng đề cập đến, sau khi đồng nhiệm Anh David Cameron tuyên bố
Ukraina có quyền dùng vũ khí Anh trên đất Nga. Viện Nghiên cứu Chiến tranh nhận
định giới hạn do Mỹ đặt ra đã trói tay Ukraina trong việc bảo vệ Kharkiv. Tại
Hoa Kỳ, ủy ban Helsinki gồm các dân biểu và thượng nghị sĩ Mỹ hôm thứ Tư đòi hỏi
Washington « cho phép » dùng vũ khí phương Tây để đẩy lùi cuộc tấn
công của Nga. Tuần trước, một phái đoàn nghị sĩ Ukraina đến thăm thủ đô nước Mỹ
với thông điệp tương tự.
Chiến
thuật vùng xám : Tập Cận Bình cần thấy cái giá phải trả
Về
quan hệ Nga-Trung, The Economist nhận định « Tập
Cận Bình khôn khéo hơn Vladimir Putin, nhưng cũng gây rối không kém ». Hai
năm sau khi Tập Cận Bình tuyên bố đối tác « không giới hạn » với
Vladimir Putin, đôi bên vừa tái ngộ ở Bắc Kinh hôm 16 và 17/05. Các công ty
Trung Quốc bán cho Nga các mặt hàng cần thiết để chế tạo vũ khí, tuần duyên
Trung Quốc đe dọa các tàu trên Biển Đông, gián điệp Trung Quốc xâm nhập nhiều
nước. Những vấn đề của ông Tập gây ra cho thế giới tinh vi hơn nhiều so với một
Putin hiếu chiến.
Bắc
Kinh ủng hộ các Nhà nước bị cô lập để thách thức và chia rẽ phương Tây, nhưng
tránh đối đầu trực diện. Cách « cưỡng bức ở vùng xám » trên Biển Đông
không phải là chiến tranh nhưng nhằm làm yếu đi địch thủ. Câu hỏi cho tất cả
các nước tuân thủ trật tự quốc tế là có thể để cho Tập Cận Bình đi đến đâu.
Liên quan đến Nga, nhà lãnh đạo Bắc Kinh đã đi khá xa, siết chặt thêm mối liên
hệ về quân sự và thương mại. Không có Trung Quốc, Nga không thể theo đuổi chiến
tranh lâu dài. Một cuộc chiến kéo dài làm lung lay sự đoàn kết phương Tây, có lợi
cho Bắc Kinh.
Trên
Biển Đông, vùng biển rộng lớn hơn Địa Trung Hải, tuần duyên Trung Quốc thường
xuyên tấn công tàu Philippines bằng vòi rồng đủ mạnh để làm gãy gập kim loại,
quấy nhiễu các tàu thăm dò dầu khí Malaysia. Phía Đài Loan cũng căng thẳng khi
ông Lại Thanh Đức (Lai Ching Te) sắp nhậm chức tổng thống ngày 20/05. Bắc Kinh
ngày càng hành động như là biên giới trên không và trên biển không hiện hữu. Nếu
phản ứng mạnh có nguy cơ gây căng thẳng, còn nếu không làm gì lại có nghĩa là
nhường bước cho Trung Quốc hoành hành. Theo The Economist, phương
Tây cần phải tố cáo các hành động của Bắc Kinh, đánh động dư luận - các thăm dò
tại những nước bị Trung Quốc cưỡng ép đều bất lợi cho Bắc Kinh.
Hoa
Kỳ nên hỗ trợ các đồng minh, không phải vì từ thiện, nhưng đây là ưu thế của
siêu cường mà Trung Quốc đang thiếu thốn. Các nhà độc tài chỉ lùi bước trước sức
mạnh. Cuối cùng, nên khai thác nhu cầu ổn định của ông Tập. Không bỏ rơi Nga,
nhưng Bắc Kinh cũng không cung cấp vũ khí sát thương, và thuyết phục Matxcơva
không dùng vũ khí nguyên tử ở Ukraina. Trong khi kinh tế đang chậm lại, Trung
Quốc muốn tránh bị cắt đứt với phương Tây, nên cách tốt nhất để răn đe Tập Cận
Bình không dấn lên ở vùng xám, là chứng tỏ cho ông ta thấy cái giá phải trả.
Thế
giới bất ổn, không còn cảnh sát toàn cầu
Nhìn
toàn cảnh, Courrier International cho rằng thế giới bắt đầu
chia rẽ kể từ cuộc xâm lăng Ukraina, và hố ngăn cách càng sâu thêm với chiến
tranh Gaza. Trật tự quốc tế từ sau Đệ nhị Thế chiến đang lung lay.
Tuần
báo Pháp dịch bài viết của The New Statesman xuất bản ở Luân
Đôn, cho biết trong một buổi ăn tối riêng tư cách đây vài tháng, một bộ trưởng
châu Âu nói rằng nếu Donald Trump đắc cử và ngưng viện trợ cho Ukraina, và nếu
các nước lớn châu Âu không thay chân, quốc gia của ông là thành viên NATO không
có chọn lựa nào khác là chiến đấu bên cạnh Kiev trên lãnh thổ Ukraina. Tại sao
lại phải chờ đợi Ukraina thất bại để rồi Matxcơva cưỡng bức động viên tại đất
nước vừa chiếm được để mở rộng thêm hàng ngũ quân Nga, sẵn sàng lao vào một cuộc
phiêu lưu mới ?
Một
số khách mời cảm thấy an tâm khi tất cả đều không sẵn sàng hy sinh Ukraina, số
khác lo ngại bị lôi kéo vào chiến tranh. Nhưng trên thực tế, cả châu lục đều đã
huy động vào cuộc chiến đã mở rộng hơn so với cách đây hai năm. Nga và Ukraina
đều xây dựng chiến tuyến dọc theo biên giới, chuẩn bị chiến đấu lâu dài. Litva,
Latvia, Estonia cùng bắt tay lập phòng tuyến chung tại biên giới với Nga và
Belarus. Tại Trung Đông, sự trả đũa chừng mực vào Iran của Israel khiến mọi người
thở ra nhẹ nhõm, nhưng có lẽ đôi bên cùng chuẩn bị cho một cuộc xung đột kéo
dài.
Quay
lại với Ukraina, sở dĩ cuộc chiến này có tầm quan trọng lịch sử là vì nó đánh dấu
thời điểm các quốc gia dân chủ phương Tây không còn vai trò « cảnh
sát » toàn cầu. Những nhà trung gian cố gắng tái lập trật tự tại nhiều điểm
nóng nay đã trở thành các tác nhân tích cực. Từ khi Vladimir Putin xua quân
sang Ukraina, sự nguy hiểm không chỉ ở chỗ đây là cuộc chiến quy mô nhất ở châu
Âu từ sau Đệ nhị Thế chiến, mà còn vì nhiều cường quốc đều can dự và không còn
ai ngăn cản chiến tranh lan rộng. Việc Putin dọa dẫm bằng bóng ma nguyên tử khiến
Mỹ ngần ngại khi chi viện cho Kiev. Vũ khí nguyên tử từ nay mang tính tấn công
thay vì tự vệ, làm cho chiến thắng của Ukraina ngỡ đã đến gần nay đang lùi xa.
Quân
đội Pháp chuẩn bị đối phó những viễn cảnh đen tối
Về
phía Pháp, L’Express tự hỏi « Nga, Trung Quốc, Tân Calédonie…Quân
đội Pháp chuẩn bị cho những kịch bản tệ hại nhất ra sao ». Tuần
báo nghiên cứu các điều kiện để Pháp tham chiến từ nay đến 2030. « Hãy
luôn nghĩ đến nhưng đừng bao giờ nói ra », câu nói của Léon
Gambetta có thể áp dụng trong trường hợp tổng thống Pháp, với tuyên bố không loại
trừ khả năng đưa quân sang Ukraina. Sự « nhập nhằng chiến lược » là cần
thiết. Tại sao lại báo trước cho kẻ địch ý định của mình, trong khi có thể để
cho hắn ta phải sống trong trạng thái phập phồng thường trực ?
Bộ
Quân Lực Pháp từ lâu đã xem xét khả năng lâm chiến, Red Team gồm các nhà nghiên
cứu và nhà văn chuẩn bị các kịch bản khác nhau. Nhà báo Alexandra Saviana của L’Express đã
dành một năm trời bên cạnh các chiến lược gia này, và vừa xuất bản cuốn
sách « Những kịch bản đen tối của quân đội Pháp », với 11
cuộc xung đột đang rình rập từ nay đến 2030, dựa trên phân tích của 106 chuyên
gia. Cuộc xâm lăng Ukraina cho thấy tình báo Pháp sai lầm khi tin rằng Nga dựa
trên lý tính theo kiểu phương Tây, trong khi Putin dựa vào cảm xúc.
Với
Trung Quốc, theo nhà nghiên cứu Emmanuel Véron, phải cảnh giác trước kiểu
« lăng trì » làm cho nạn nhân chết từ từ. Trong địa chính trị, Bắc
Kinh có thể lợi dụng sự ngây thơ của Paris để chiếm chỗ ở Thái Bình Dương, hay
« soft power » ở Tân Calédonie, xúi giục đòi độc lập. Lịch sử 25 năm
gần đây cho thấy Nga rất thông thạo trong việc phối hợp những phương tiện gián
tiếp trong chiến tranh – kinh tế, gây ảnh hưởng, gián điệp, lũng đoạn thông
tin, và những vụ tấn công bất ngờ.
Dùng
vũ khí nguyên tử ? Sẽ là hồi kết cho Putin !
Kịch
bản tệ hại nhất là những nhân vật như Donald Trump lên làm tổng thống Mỹ và chủ
trương co cụm, hoặc bỏ quên châu Âu để tập trung vào Trung Quốc. Cuối cùng,
tình báo Pháp đặc biệt lo ngại bị khủng bố trong Thế vận hội Paris, nên lễ khai
mạc trên sông Seine đã có thay đổi. Còn về địa điểm, tổng thống Macron cho biết « có
các kế hoạch B thậm chí kế hoạch C ».
Một
trong những giả thiết được L’Express dẫn ra là Nga xâm lăng
các nước Baltic với 22 sư đoàn. NATO kích hoạt điều 5, trong vòng 48 giờ 13.000
quân nhân hướng về Litva và Ba Lan để chặn lại, Pháp loan báo gởi 15.000 quân.
Lực lượng Belarus tiến vào được Riga, thủ đô Latvia ; các trận đánh diễn
ra ở Estonia. Hoa Kỳ đành can thiệp, một lực lượng Mỹ đến cảng La Haye, bốn
ngày sau NATO mở chiến dịch trên bộ và nhảy dù. Quân Nga rút khỏi Talinn, thủ
đô Estonia. Chiến dịch đổ bộ phối hợp giữa Mỹ, Thụy Điển và Na Uy đánh bại quân
Belarus.
Putin
quyết định điều khó thể tưởng tượng : dùng vũ khí nguyên tử chiến thuật tấn
công Estonia từ Belarus. Ba trăm người thiệt mạng cả thường dân và quân nhân.
Không muốn trực tiếp ra tay, Washington cung cấp thông tin để Pháp và Anh nhắm
vào một trong những boong-ke nơi Vladimir Putin ẩn nấp. Ba ngày sau, một cuộc
cách mạng cung đình nổ ra ở Matxcơva. Trong vài ngày hoặc một tuần, nhà lãnh đạo
Nga không còn nữa, chiến tranh dừng lại ở châu Âu. Một bước ngoặt địa chính trị
mới bắt đầu.
